ტრაგედიები გმირების გარეშე, დანაშაულები დამნაშავეების გარეშე, კითხვები უპასუხოდ და ფსიქიკური ჯანმრთელობის სფერო უამრავი პრობლემითა თუ ხარვეზით – ეს დღევანდელი სოციალური სურათის მცირე ფრაგმენტია, რომელიც მეტნაკლები სიცხადით წარმოადგენს არსებულ რეალობას .
არის დილემები და არის კლასიკური დილემები, რომლებიც არასდროს კარგავენ აქტუალობას. მათ შორისაა ფსიქიკური ჯანდაცვის სფეროში არსებული კითხვები და პასუხები, რომელიც ფურცლებზე და კანონმდებლობაში სრულყოფილია, თუმცა ნაკლებად ეფექტური პრაქტიკაში.
ფსიქიკური ჯანმრთელობის პოლიტიკაში ცვლილებების შემდეგ ზოგადი პროფილის საავადმყოფოებში მოქმედი ფსიქიატრიული განყოფილებები დაიხურა, შეიცვალა დაფინანსების წესი, დეინსტიტუციონალიზაციის სახელით დაიხურა წლების წინ დიდი ფსიქიატრიული დაწესებულებები, თუმცა დღემდე მოქმედში მდგომარეობა მძიმე და პირობები ბენეფიციარებისთვის არაადამიანურია. გატარებულმა რეფორმებმა და პოლიტიკაში შეტანილმა ცვლილებებმა თავიდანვე დააფიქრა დარგის ექსპერტები , რომლებიც ვარაუდობდნენ, რომ ზოგადი პროფილის კლინიკებში ფსიქიატრიული განყოფილებების დახურვა სავალალო შედეგებს მოიტანდა სერვისების განვითარების კუთხით . ამავდროულად გადატვირთავდა დიდ ფსიქიატრიულ კლინიკებს, რაც სერვისის დროულად მიწოდებას შეუქმნიდა საფრთხეს.
ისე აგიხდეთ ყველაფერი, როგორც ამ არც ისე სახარბიელო წინასწარმეტყველებამ იჩინა თავი. გახშირებულ კრიმინალურ ფაქტებში არც ისე ცოტა გამოერევა ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემის მქონე ადამიანის მიერ ჩადენილი დანაშაულებრივი ქმედებები. თუმცა ამის მიღმა კვლავ სისტემური პრობლემებია საძებნი.
თუნდაც ბოლო შემთხვევა განვიხილოთ, როდესაც 29 წლის ბიძამ 12 წლის ძმისშვილი სასტიკად მოკლა, მამა კი ცემა. როგორც ბრალდებულის მეგობრები აცხადებენ, მამაკაცი შესაბამის დაწესებულებაში მიიყვანეს, რადგან ბოლო პერიოდში მისი ფსიქიკური მდგომარეობა მძიმე იყო, თუმცა თანხის გადაუხდელობისა და ადგილების არქონის გამო ის კვლავ სახლში დააბრუნეს.
2014 წლის 15 ივნისს, თბლისში, ქინძმარაულის ქუჩაზე, ჟორჟოლიანების სახლში დატრიალებულმა ტრაგედიამ საზოგადოება შეძრა. 4 წლის ნინო ჩიჟუკი ფსიქიკური პრობლემების მქონე 28 წლის ბიძამ შანდლის თავში ჩარტყმით მოკლა.
ესაა სწორედ დანაშაულები დამნაშავეების გარეშე. ესაა სწორედ სისტემა პასუხისმგებლობისა და კითხვები პასუხების გარეშე.
„თბილისი თაიმსი „ ამ თემაზე ესაუბრა დარგის ექსპერტს , ფსიქიატრს ქეთევან სილაგაძეს .
„ ბოლო წლებში ნამდვილად ბევრი წინგადადგმული ნაბიჯია ფსიქიკური სფეროს განვითარების კუთხით. სათემო სერვისების განვითარება წარმოადგენს ფსიქიკური ჯანმრთელობის განვითარების სამოქმედო გეგმის, რომელიც ჯანდაცვის სამინისტროს მიერ არის დამტკიცებული, ერთერთ მთავარ პრიორიტეტს. ამ კუთხით დაფინანსებაც გაიზარდა და ბოლო წლებში სხვადასხვა სერვისის განვითარებაც მოხდა.
ამასთან სათემო მომსახურების განვითარება არ ნიშნავს სტაციონარული სერვისის უგულვებელყოფას. ერთერთ მთავარ პრობლემას წარმოადგენს მონაცემების შეგროვების და სტატისტიკური ანალიზის არსებობის სიმწირე. დაგეგმარება და გათვლა მაშინ იქნება ეფექტური, როდესაც ზუსტად იქნება შეფასებული და სწორი მონიტორინგისა და აუდიტის სისტემა იარსებებს. საჭიროებების შეფასება ძალზედ მნიშვნელოვანია სამომავლო გეგმის დასახვისთვის, ხოლო უკვე არსებული სერვისების აუდიტი და მონიტორინგი აუცილებელია იმ ხარვეზების დასადგენად და ეფექტურად გამოსწორებისათვის, რაც იმპლიმენტაციის პროცესში არსებობს.
ფსიქიკური ჯანმრთელობის პოლიტიკა ნაკლებადაა სადავო, უბრალოდ სასურველი იქნება სპეციალისტები და პოლიტიკის განმსაზღვრელი პირები ერთ ენაზე საუბრობდნენ. იგრძნობა ერთგვარი გაურკვევლობა, რადგან სპეციალისტებს უჭირთ მენეჯმენტის ენაზე საუბარი და გაგება, ხოლო მმართველი სტრუქტურებისთვის აუცილებელია ყველაფერი თვლადი და ზომვადი იყოს. შეფასება, აუდიტი და მონიტორინგი ,ალბათ, ეს არის გამოსავალი პოლიტიკის დახვეწისათვის
ბოლო დროს მომხდარ ფაქტებზე და დანაშაულებრივ ქმედებებზე სრულ ინფორმაციას არ ვფლობ, ამიტომაც არაეთიკურად მიმაჩნია სრული ანალიზის გარშე შეფასების გაკეთება. სამწუხაროდ, აი ასეთი ზერელე დამოკიდებულება ბევრი ჟურნალისტის თუ სხვა პირის მხრიდან, რომელიც დეტალური, სანდო, გადამოწმებული ინფორმაციის გარკვევის გარეშე აკეთებს კომენტარს თუ დასკვნას, დიდ ზიანს აყენებს ფსიქიატრიას და ამძაფრებს სტიგმას ამ დარგის მიმართ, რასაც სწორედ სავალალო შედეგებამდე მივყავართ. ინფორმაციული დეფიციტი ეს უდიდესი პრობლემაა ჩვენს ქვეყანაში, მაგრამ მცდარი ინფორმირება კიდევ უფრო დიდ პრობლემად მიმაჩნია. პასუხისმგებლობა ამ ტრაგედიის თაობაზე ერთ და ორ ადამიანს კი არ უნდა დაეკისროს, არამედ თითოეულმა ჩვენგანმა (ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტები, ოჯახის წევრები, მხარდამჭერი პირები, სახელმწიფო სტრუქტურის წარმომადგენლები, ჟურნალისტები და ა.შ) უნდა ვიგრძნოთ.
სტატისტიკური მონაცემებს თუ გადახედავთ, დარწმუნდებით, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ადამიანი (განსაკუთრებით შშმპ სტატუსის მქონე) გაცილებით ნაკლებ დანაშაულს სჩადის, ვიდრე ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების არმქონე ადამიანი. დაავადების სწორი მართვა, რომელიც მოიცავს არამხოლოდ ადექვატურ მედიკამენტოზურ მკურნალობას, არამედ ფსიქოგანათლებას და ოჯახის წევრებთან მუშაობას, სწორედ პრევენციულ ღონისძიებებსაც მოიცავს. მოგეხსენებათ ფსიქიკური დაავადებების ნაწილი ქრონიკული მდგომარეობებია, რაც ნიშნავს, რომ პაციენტებს დინამიკური და უწყვეტი, ჰოლისტიკური მეთვალყურეობა ესაჭიროებათ. ასეთი მეთვალყურეობის არსებობის შემთხვევაში გამწვავების რისკიც დაიკლებს და მისი დროული კუპირებაც გამარტივდება.
დროულად აღმოჩენილი მკურნალობით სწორედ, რომ არ ვარღვევთ პაციენტის უფლებებს. ვფიქრობ, გამოსავალი არის საზოგადოების განათლებაში ამ სფეროს შესახებ, მათ ჩართულობაში და ფსიქიატრიის იზოლაციისა და სტიგმის შემცირებაში. თავად ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტებსაც მეტი ძალისხმევა მოეთხოვებათ, რომ მათი საქმიანობის შესახებ მეტმა ადამიანმა გაიგოს და ეს ინფორმაცია, რომელიც საზოგადოებაში ვრცელდება,იყოს სწორი და მტკიცებულებებზე დაფუძნებული.
ახალგაზრდების დაინტერესება და საგანმანათლებლო პროექტების წახალისება ასევე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი იქნება. ფსიქიატრია უნდა გაფართოვდეს და ვიწრო წრეში არ უნდა რჩებოდეს. მთელს მსოფლიოში პირველადი ჯანდაცვის სისტემაში აქტიურად განიხილება ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხები, ვფიქრობ, აქაც დადგა დრო, რომ ფსიქიატრიამ გააფართოოს საზღვრები.“
ავტორი: ანა ურუშაძე