სტრესავს თუ არა მას-მედია საზოგადოებას? – ჟურნალისტების მოსაზრებები

როგორ უნდა იქცეოდეს ეთიკის მქონე ჟურნასლიტი? საინტერესოა, აქვთ თუ არა ამ კითხვაზე სწორი და არგუმენტირებული პასუხები ქართველ ჟურნალსიტებს. ხშირად საუბრობენ, ჟურნასლიტების მიერ დაშვებულ შეცდომებზე, არაეთიკურ ქცევებზე, ზოგჯერ კი არაპროფესიონალიზმზეც. ”The Tbilisi Times” დაინტერესდა  რამდენად იცავენ ქართველი ჟურნალსიტები, ჟურნალისტური ეთიკის ნორმებს და მაყურებელთა უფლებებს. ამის გასარკვევად დავუკავშირდით საქართველოს „ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის“ თავმჯდომარეს ნათია კუპრაშვილს. ასევე საკუთარი პოზიციის დაფიქსირება ვთხოვეთ ჟურნალისტებს.

„ჟურნალსიტური ეთიკის ქარტიის“ თავმჯდომარე ნათია კუპრაშვილი ქართველი ჟურნალისტების ეთიკურობაზე საუბრობს, ასევე განმარტავს თუ როგორ უნდა მოიქცეს მოქალაქე, როდესაც მედიის საშუალებით გასული ინფორმაცია მის უფლებებს ლახავს.

ნათია კუპრაშვილი: “მარტივად რომ ვთქვათ, ჟურნასლიტი ისე უნდა ექცეოდეს საზოგადოებას, როგორც მას უნდა, რომ მოექცნენ. მე ვფიქრობ, რომ საქართველოში უფრო უკეთესობისკენ მიდის მედია და ჟურნალსიტებიც ცდილობენ უფრო ეთიკურნი იყვნენ, უფრო პატიოსნად მოექცნენ საზოგადოებას, აუდიტორიას და ზოგადად ნაკლებად თქვან ტყუილები, ნაკლებად გააშუქონ არაზუსტი ინფორმაცია. დღესდღობით, სახეზე გვაქვს უფრო არამიზნობრივი დარღვევები, მედია გამიზნულად კი არ უშვებს შეცდომებს, არამედ თავისთავად მოსდის, თუმცა ჟურნასლიტები ცდილობენ თავიანთ შეცდომებზე ისწავლონ და გამსოწორდნენ.

საქართველოს „ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია“  2009 წელს დაფუძნდა, ის არის ნებაყოფილობითი გაერთიანება, რომელსაც დღეს უკვე 250-ზე მეტი ჟურნალსიტი უერთდება, ესენი არიან ჟურნალსიტები, რომლებიც გაერთიანდნენ ქარტიის 11 პრინციპის ირგვლივ და აიღეს დიდი პასუხისმგებლობა, ასევე დაშვებული შეცდომებისა და გადაცდომების გამოსწორების ვალდებულება.  თუ რაიმე სახის გადაცდომას ექნება ადგილი ჟურნალსიტის მხრიდან  მაყურებელს, მკითხველს, ნებისმიერ დაინტერესებულ ადამიანს  შეუძლია განაცხადოს ამის შესახებ  ჟურნალსიტის ეთიკის ქარტიაში. ჩვენ განვიხილავთ თითოეულ შემთხვევას. 2013 წელს მოხდა ცვლილება და გაფართოვდა  ეთიკის ქარტიის მანდატი, ანუ აქამდე ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია განიხილავდა მხოლოდ ხელმომწერი ჟურნალისტების ნამუშევრებს, 2014 წლიდან კი ნებისმიერ დაინტერესებულ ადამიანს შეუძლია მიმართოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას თუ ფიქრობს, რომ რომელიმე ჟურნალსიტმა დაარღვია ეთიკური სტანდარტი. ჟურნასლიტური ეთიკის ქარტია არის ნებაყოფილობითი და არა სადამსჯელო გაერთიანება. როგორც ვახსენე, ჟურნასლიტური ეთიკა დაფუძნებულია 11 პრინციპზე, რომელიც არის ანი და ბანი ჟურნალსიტიკის.

ჟურნალსიტური ქარტიის 11 პრინციპი ასე გამოიყურება:

• ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს სიმართლეს და საზოგადოების უფლებას მიიღოს ზუსტი ინფორმაცია.
• დაუშვებელია ჟურნალისტის იძულება, პროფესიული საქმიანობისას მოიქცეს ან აზრი გამოხატოს საკუთარი სინდისის წინააღმდეგ.
• ჟურნალისტმა უნდა გადასცეს ინფორმაცია მხოლოდ იმ ფაქტებზე დაყრდნობით, რომელთა წყარო დადასტურებულია. ჟურნალისტმა არ უნდა მიჩქმალოს მნიშვნელოვანი ფაქტები, არ უნდა გააყალბოს დოკუმენტები და ინფორმაცია.
• ინფორმაციის, ფოტოების ან დოკუმენტების მოპოვებისას ჟურნალისტმა მხოლოდ კეთილსინდისიერი და სამართლიანი მეთოდები უნდა გამოიყენოს.
• მედია ვალდებულია, შეასწოროს გამოქვეყნებული არსებითად არაზუსტი ინფორმაცია, რომელსაც შეცდომაში შეჰყავს საზოგადოება.
• ჟურნალისტის მორალური პასუხისმგებლობაა, არ გაამჟღავნოს კონფიდენციურად მოპოვებული ინფორმაციის წყარო.
• ჟურნალისტს უნდა ესმოდეს მედიის მიერ დისკრიმინაციის წახალისების საფრთხე; ამიტომ ყველაფერი უნდა იღონოს ნებისმიერი პირის დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად რასის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობის საფუძველზე ან რაიმე სხვა ნიშნით.
• ჟურნალისტი ვალდებულია, დაიცვას ბავშვის უფლებები; პროფესიული საქმიანობისას უპირატესი მნიშვნელობა მიანიჭოს ბავშვის ინტერესებს, არ მოამზადოს და არ გამოაქვეყნოს ბავშვების შესახებ ისეთი სტატიები ან რეპორტაჟები, რომლებიც საზიანო იქნება მათთვის. ჟურნალისტმა არ უნდა ჩამოართვას ინტერვიუ და არ უნდა გადაუღოს ფოტო 16 წელზე ნაკლები ასაკის მოზარდს მშობლის ან მეურვის თანხმობის გარეშე იმ საკითხებზე, რომლებიც მისი ან სხვა რომელიმე მოზარდის კეთილდღეობას ეხება.
• სარედაქციო მასალები მკვეთრად უნდა გაიმიჯნოს მარკეტინგული, სარეკლამო და სპონსორის მიერ დაფინანსებული მასალებისაგან.
• ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს ადამიანის პირად ცხოვრებას და არ შეიჭრას პირად ცხოვრებაში, თუ არ არსებობს განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი.
• ჟურნალისტმა უმძიმეს პროფესიულ დანაშაულად უნდა მიიჩნიოს შემდეგი ქმედებები: ფაქტის განზრახ დამახინჯება; ნებისმიერი სახის ქრთამის, საჩუქრის ან სხვა სარგებლის მიღება პროფესიულ საქმიანობაზე გავლენის მოხდენის სანაცვლოდ; პლაგიატი.

„ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის“ თავმჯდომარე, ასევე საუბრობს ძალადობის ფაქტების გაშუქების წესებსა და ბოლო დროს მედიის მხრიდან დაშვებულ უხეშ შეცდომებზე.

„ბოლო დროს განსაკუთრებით ხშირად და მწვავედ შუქდება ძალადობის ფაქტები, ყოველგვარი გაფრთხილებისა და შემზადების გარეშე. ვფიქრობ, რომ ამ შემთხვევაში ირღვევა მაყურებელთა უფლებები, განსაკუთრებით კი მაშინ, როცა არასასურველ დროს გადის ეს ინფორმაცია, მაშინ როცა ბავშვები არიან ტელევიზორებთან. მაგალითად, რამდენიმე დღის წინ ვნახე რამდენიმე რეპორტაჟი, რომელიც დეტალურად გვიყვებოდა თუ როგორ მოხდა ადამიანის მკვლელობა, შემდეგ აღწერდნენ დეტალებს,  თუ როგორ ცდილობდა დამნაშავე კვალის დაფარვას, რეალურად ეკრანიდან გვასწავლიდნენ, თუ როგორ ჩავიდინოთ დანაშაული და შემდეგ როგორ წავშალოთ კვალი. ნაკლებად ცდილობს მედია გააცნობიეროს რა შედეგებამდე მიყავთ აუდოტორია. როდესაც არაერთი კვლევით დადასტურდა, რომ ძალადობის ფაქტების დეტალირება და ინტენსიურად გაშუქება, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ბავშვები უყურებენ ტელევიზორს, ახდენს არასასურველ გავლენას აუდიტორიაზე და  ზრდის ძალადობის შემთხვევბის რიცხვს. იგივე სუიციდის შემთხვევების ინტენსიურად გაშუქება ზრდის სუიციდის შემთხვევების რიცხვს.” – აცხადებს ნათია კუპრაშვილი.

გაზეთ “რეზონანსის” მთავარი რედაქტორი, ლაშა ტუღუში: ”არის შემთხვევები, როდესაც ჟურნასლიტები არღვევენ ეთიკურ ნორმებს, როდესაც შუქდება ძალადობისა და მკვლელობის ფაქტები. განსაზღვრულია, რომ გარკვეული კადრები უნდა დაიფაროს. თუ რედაქცია აძლევს უფლებას, ჟურნასლიტს შეუძლია გამოხატოს ფაქტებზე საკუთარი მსოაზრება, უბრალოდ ეს უნდა იყოს გამოყოფილი, რომ ეს არის მოსაზრება. თუ საგაზეთო პუბლიკაციას ვეხებით, ამ შემთხვევაში, უნდა ეწეროს, რომ ეს არის ჟურნასლიტის მოსაზრება. ფაქტი და კომენტარი უნდა იყოს ერთმანეთისგან გამიჯნული. განვითარებულ მედიაში არის სპეციალური ადგილი გამოყოფილი იმისათვის, რომ გავიდეს სხვადასხვა მოსაზრებები, ეს შეიძლება იყოს რედაქტორის ან ჟურნალსიტის. უბრალოდ, ჩვენ ნათლად უნდა ვაჩვენოთ მკითხველს თუ ვისი აზრია დაფიქსირებული.  ასეთი სტანდარტებია დასავლურ მედიაში გავრცელებული.”

საზოგადოებრივი მაუწყებლის, ,,1 არხის’’ჟურნალისტი, პოლიტიკური თოქ შოუ „პირველი სტუდია“ წამყვანი, ეკა მიშველაძე: „ქართველი ჟურნასლიტები შეძლებისდაგვარად იცავენ ეთიკის ნორმებს. ეთიკის ნორემების დაცვა, დაკავშირებულია მის სწორად აღქმასთან. ეს აღქმა კი, მაღალ პროფესიულ სტანდარტთან. შესდაბამისად, რაც უფრო პროფესიონალია ჟურნალისტი, მით უფორ ეთიკურია. ის რაც ხდება, უნდა გაშუქდეს. საზოგადოებას აქვს უფლება იცოდეს ყველაფერი – კარგიც და ცუდიც. ეს არის სწორედ მედიის დანიშნულება, რომ გააშუქოს ყველაფერი, რაც რელევანტურია. ძალადობის ფაქტების გაშუქებას აქვს თავისი დადგენილი წესები, განსაკუთრებით ზოგადოებრვ მაუწყებელბში. მე როგორც საზოგადოებრივი მაუწყებლის თანამშორმელი, სწორედ ამ ნორმებიდან გამომდინარე ვხელმძღვანელობ. ფაქტი უნდა გაშუქდეს, თუმცა გარკვეული სტანდარტების დაცვით. მედია ვერ იძლადებს საზოგადოებაზე და ეს მცდარი მოსაზრებაა. ერთი უბრალო მიზესი გამო –  პულტი არსებობს, ეს ნახევრად ხუმრობით. საინფომაციო პოლიტიკა უნდა იყოს თანაბრად გაჯერებული ყველანაირი ინფორმაციით, დააკმაყოფილოს ყველას ინტერესი, არ უნდა მოხდეს ამათუ იმ ფაქტის დამახინჯება და ხელოვნური აქცენტირება. – ეს არის ჟურნალისტური სტანდარტი და სასურველია ყველამ იცოდეს. ასევე გააჩნია რა ჟანრში მუშაობს ჟურნალისტი. თუ, ის საავტორო პორგარამას სთავაზობს მაყურებელს, სწორედ მისი ხედვა და ანალიზია საინტერესო. თუ, საინფორმაციო გადაცემაზე ვსაუბრობთ – დაუშვებელია, საკუთარი ინტერსების მიხედვით ნებისმიერი ფაქტის მიჩქმალვა ან წინ წამოწევა. აქ არსებობს ჟანრობრივი მიდგოები და ეს არ უნდა დაგვავიწყდეს.“

ტელეკომპანია ”მაესტროს” საინფორმაციო სამსახურის ყოფილი ხელმძღვანელი, გადაცემა პოლიტმეტრის ყოფილი წამყვანი, ნინო ჟიჟილაშვილი:  „ეთიკის ნორმების დაცვა დამოკიდებულია იმ მედია საშუალებაზე, სადაც კონკრეტული ჟურნალისტი მუშაობს, ასევე   სარედაქციო მოთხოვნებსა და ჟურნალისტების განათლების დონეზე, ზოგი მედია საშუალება იცავს, ზოგი – არა. რაც შეეხება ძალადობისა და მკვლელობის გაშუქებას, როდესაც რაიმე მსგავის ხდება ჩვენი მოვალეობაა ამბის გაშუქება. მთავარია თუ, როგორ ვაჩვენებთ ამ ამბავს. მაესტროს ნიუს რუმში, რომლის ხელმძღვანელი მე გახლავართ, ყოველთვის წინასწარ იხილება მსგავსი საკითხები პროდიუსერსა და ჟურნალსიტს შორის, რადგანაც ფაქტს ვერ დავმალავთ, უბრალოდ ჩვენ ყოველთვის ვეძებთ გზებს, რა ვაჩვენოთ მაყურებელს, რომ ინფორმაცია ადეკვატურად და დოზირებულად მიიღოს.  რაც შეეხება შემთვევებს, როდესაც ჟურნალსიტი საკუთარ აზრს ახვევს თავს მაყურებელს, ეს ცალსახად არაეთიკურია.”

Palitra TV-ის ჟურნალისტი, მერაბ მეტრეველი: „ქართველი  ჟურნალსიტების უმრაველოსაბა ეთიკის ნორმებს არ იცავს. ეს განსაკუთრებით პრესის ჟურნალსიტებს ეხებათ. არის რამდენიმე გაზეთი, რომელსაც არ აინტერესებთ ეთიკა. კარგია რომ ეთიკის ქარტია შეიქმნა, მაგრამ ამ საკითხს ჯერ ესეც ვერ შველის. რაც შეეხება ტელევიზიით მკვლელობისა და ძალადობის ფაქტების გაშუქებას, ეს ყველა ქვეყანაში ხდება და არა მგონია ამით მაყურებლის უფლებები ირღვეოდეს, მაგრამ აქაც გარკვეული სახის სტანდარტი არსებობს, მაგალითად: სისხლი არ უნდა აჩვენო, მოჭრილი თავი და მსგავსი შემზარავი კადრები, ფაქტი კი უნდა გაშუქდეს, აბა ხომ ვერ დამალავ?! ხშირად ამბობენ, რომ რადგან საინფორმაციო საშუალებები ძირითადად ცუდ ამბებს აშუქებენ ეს საზოგადოებაზე ძლადობააო, მაგრამ ეს ასე არ არის. რაც შეეხება, ჟურნალისტის მიერ ფაქტის თავისი ინტერესების მიხედვით წინ წამოწევას, ეს ცალსახად არის ყველანაირი ტიპის ნორმის დარღვევა, ხოლო სუბიექტური აზრის გამოთქმას რაც შეეხება, აქ პრობლემას ვერ ვხედავ, გააჩნია რომელ ჟანრში მუშაობს ჟურნალისტი. მე მაგალითად, სვეტს ვაკეთებ გაზეთში, ეს ჟანრი პირდაპირ სუბიექტური აზრების გამოთქმას ითხოვს.”

ჟურნალისტი ლევან ჯავახიშვილი: „ქართველი ჟურნალისტების ნაწილი იცავს ეთიკის ნორმებს ნაწილი არა…ისევე როგორც მთელს მსოფლიოში. კრიმინალის გაშუქებაში პრობლემას ვერ ვხედავ, თუმცა ცხედარი ბუნებრივია არ უნდა აჩვენოს კადრში ტელევიზიამ. დამოუკიდებელი მედია სანთლით საპოვნელია. მთელ მსოფლიოში ყოველი ტელევიზიის უკან ვიღაცის ინტერესია, არ აქვს მნიშვნელობა ეს იქნება ბიზნესმენი თუ პოლიტიკური ჯგუფი. ზოგადად მარტო ქართული ჟურნალისტიკის პრობლემასთან არ გვაქვს საქმე. პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში მეტნაკლებად ყველგან იგივე ვითარებაა. ამ ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოშიც ჟურნალისტიკა განვითარებისა და ძიების პროცესშია. ვისურვებდი ყველა მედიასაშუალება პოლიტიკური ზეგავლენებისგან თავისუფალი იყოს. თუმცა ეს მანამდე არ მოხდება სანამ მედია ბიზნესად არ იქცევა.“

ტელეკომპანია “იმედის” ჟურნალისტი, შალვა რამიშვილი: ”ჟურნალისტური ეთიკა ძალიან ფართო და დაუკონკრეტებელი ცნება გახლავთ. ყველა ქვეყანაში, საზოგადოებასა თუ კულტურაში, ისტორიული წარსულის გამო შეიქმნა გარკვეული სტანდარტები, ეს სტანდარტები არის განსხვავებული და არ შეიძლება ერთნაირი იყოს ყველა ქვეყანაში. მე არ მომწონს, როდესაც ჩვენგან ითხოვენ ზუსტად იგივე სტანდარტებს, რაც ამერიკაში ან ბრიტანეთშია. ჟურნალისტური ეთიკა არის ის საკითხი, რომელიც ჩვენს ქვეყანაში ახალა დგება დღის წესრიგში და ჯერ კიდევ მიმდინარეობს მუშაობა. რა თქმა უნდა, არსებობს გარკვეული მოთხოვნები, არსებობს საკითხები, რომელიც მედიამ არ უნდა გაართულოს, მაგალითად, ჩვენთვის არ შეიძლება ზიზღისა და ომის პროპაგანდა, შუღლის დათესვა, უმცირესობების დისკრიმინაცია. არასოდეს არავისთან დამიმალავს ჩემი პოლიტიკური სიმპათიები, მიმაჩნია, რომ ეს ნორმალური მოვლენაა. ვფიქრობ, მისაღებია როდესაც ჟურნალისტს ამა, თუ იმ მოვლენაზე საკუთარი საღი აზრი გააჩნია.”

გაზეთ ”ალიას” ჟურნალსტი, ჟანა ასანიძე: ”რამდენადაც შესაძლებელია, ყოველთვის ვიცავ ჟურნალისტურ ეთიკას, თუმცა მე ამას ,,მორალს” უფრო ვუწოდებდი. როცა კომპრომისზე წასვლა მიხდება, მთავარია, მორალის სასარგებლოდ გავაკეთო არჩევანი, ვიდრე გავამართლო რაიმე ქმედება ,,ჟურნალისტის” მუნდირის ქვეშ.. მედიის ძალადობა საზოგადოებაზე როგორც ტერმინი, საერთოდ არ მესმის. მედია უნდა იყოს ყველა მოვლენის საქმის კურსში და მის კვალდაკვალ. ჩვენ ხომ მოდარაჯე ძაღლებივით ვართ, უნდა ვიყოთ ფრთხილად და ფხიზლად იმ სფეროში,სადაც საზოგადოებას ყველაზე მეტად ვჭირდებით. არ მესმის, როცა ამბობენ, რომ არ უნდა გავაშუქოთ მკვლელობები და სუიციდი. დიახ, პრობლემებზე ბევრი უნდა ვისაუბროთ საჯაროდ, რადგან ეს არის პრევენციაც და საზოგადოების დაცვა რისკებისგან. თუ არ ვისაუბრეთ, რა პრობლემები დგას წინა პლანზე, როცა ადამიანი ჩადის კრიმინალს, როგორ მოვახდინოთ ამ კრიმინალის პრევენცია. თუ მენტალიტეტის შეცვლის მცდელობით არ გამოვდივართ, ისე პოზიტიურად როგორ ვიმოქმედოთ ადამიანზე? ჯუნგლების ეპოქაში ხომ არ ვცხოვრობთ, ან მოგვწონს, როცა მავანი ,,ბრბოს” გვიწოდებს ხოლმე არასწორი ქმედების, ან დაუფიქრებელი, იმპულსური ნაბიჯების გამო? ამიტომ, თუ გვსურს დემოკრატიულ სივრცეში მეტ–ნაკლებად სწორად ორიენტირება, მესაჭე თუ არა, დირიჟორი თუ არა, დამხმარე ძალა მაინც უნდა ვიყოთ საზოგადოებისათვის. მენტალიტეტს თუ ვერ შევცვლით, მისი მეტ–ნაკლები კორექცია ხომ მაინც შეგვიძლია და საზოგადოებაში გატარება იმ მესიჯების, როგორიც აგვარიდებს თავიდან კაცის კვლის მოტივაციას, შეგვაგნებინებს მეუღლის და მშობლების პატივისცემას, უფრო დაგვაახლოვებს ქრისტიანულ მორალთან. არ ვიცი, სამწუხაროდ, თუ საბედნიეროდ, ისე ხდება ხოლმე, რომ ხშირად ჟურნალისტები ამინდს ვქმნით, ამიტომ ზოგიერთები ამას უწოდებენ აზრის თავს მოხვევას, ზოგი კი უბრალოდ საზოგადოებისათვის თვალის ახელვას. მე ამ უკანასკნელს ვემხრობი. მიმაჩნია, რომ პოზიტივი ზედაპირზე დევს, ხოლო მის მიმართ არსებული ნეგატიური დეტალების გამომჟღავნება სწორედ ჟურნალისტის მოვალეობაა.”

ჟურნალისტი ია ანთაძე: ”არიან ჟრუნალსიტები, რომლების იცავენ ჟურნალსიტური ეთიკის ნორმებს და არიან ისეთებიც, რომლებსაც ეს თმა საერთოდ არ აღელვებთ და ცდილობენ, რომ მკითხველი ან მაყურებელი მოიზიდონ ისეთი თემებით, რომელიც ეთიკასთან კავშირში არ არის. თუ ზოგადად ვისაუბრებთ, მე მაინც მგონია, რომ ეთიკური ჟურნალსიტიკა იკავებს თავის ღირსეულ ადგილს, იმიტომ რომ ”ჟურნალსიტური ეთიკის ქარტია”  სულ უფრო მრავალრიცხოვანი ხდება, ქარტიის საბჭოს გამოაქვს ძალიან საინტერესო გადაწყვეტილებები და ნდობა მის მიმართ საზოგადოებაში იზრდება, ამ მხრივ თუ ვიმსჯელებთ, დღეს ეთიკური ჟურნალისტიკის კუთხით ბევრად უკეთესი მდგომარეობა გვაქვს, ვიდრე გვქონდა რამდენიმე წლის წინ. მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში პირდაპირ არის ნაჩვენები რა შეიძლება აჩვენოს მაუწყებელმა და რისი ჩვენება ითვლება სტანდარტის დარღვევად. BBC-ზე ვერასდროს ნახავთ ისეთ რამეს, რაც შეიძება აჩვენოს რუსთავი2-მა, რადგანაც იქ გაშუქების სტანდარტი ბევრად უფრო მაღალია ვიდრე ჩვენთან. რაც შეეხხება ქართულ ტელევიზიებს, ყოფილა შემთხვევები, რომ საზოგადოებრივ მაუწყებელს ბევრად ეთიკურად გაეშუქებინოს რაღაც ფაქტი, ვიდრე სხვა ტელევიზიებს. სტანდარტები ნელნელა მკვიდრდება და იკიდებს ფეხს, მაგალითად, ბავშვთან დაკავშირებულ სიუჟეტებში უფრო ჩანს წინსვლა, შედარებით ეთიკურად შუქდება. შეიძლება არ გავიდეს კვირა, ისე, რომ არ დაირღვეს ბავშვთა საკითხების გაშუქების სტანდარტი, მაგრამ წინა წლებში უარესი მდგომარეობა იყო. ისეთი რთული საკითხების გაშუქებაში, როგორიცაა კატასტროფა, სტიქია, მსხვერპლი და ა.შ. კიდევ ბევრი გვაქვს სასწავლი. გამოდის სახელმძღვანელოები, სადაც ნათლად წერია, თუ როგორ უნდა გაშუქდეს ესა, თუ ის ამბავი და ჩვენ ყველა ერთად ვისწავლით იმას, რაც ჯერ კიდევ არ ვიცით.”

ტელეკომპანია იმედის ჟურნალისტი, გოდერძი შარაშია: ”ხშირ შემთხევაში ქართველი ჟურნალსიტები არ იცავენ ჟურნალისტურ სტანდარტებს, ვგულისხმობ ტელევიზიის, რადიოსა და პრესის ჟურნალსიტებსაც. მაშინ როდესაც, საღამოს 8 ან 9 საათზე გვამებისა და სისხლის კვალის დაუფარავი ჩვენება ხდება ეთერში, 12 წლის არასრულწლოვანის ინტერვიუა, რომელიც ყვება, თუ როგორ დაინახა როგორ მოკლა კაცმა ქალი, ასეთ შემთხევვაში ეთიკის ქარტიამ და სხვა ორგანიზაციებმა უნდა იმოქმედონ და დისკვალიფიკაცია მისცენ ასეთ ჟურნალსიტებს. მე, როდესაც ბავშვების განათელბაზე ან მსგავს თემაზე ვაკეთებ სუჟეტს,  კადრებსაც კი ისე ვიღებ, რომ სახეზე იდენტიფიცირება არ მოხდეს, მე ამისთვის ვწვალობ და ვიღაცა, იმიტომ რომ არაფრის ეშინია, დაუფარავად აკეთებს ამას და უშვებს ეთერში. რაც შეეხება ჟურნალსიტებს რომლებიც პირად მიდგომებსა და აზრებს აფიქსირებენ, მიმაჩნია, რომ საინფორმაციო გადაცემებში მსგავსი რამ არ უნდა მოხდეს, რაც შეეხება სხვა ჟანრს, თუ წამყვას საკუთარი პოლიტიკური აზრის დაფიქსირება სურს ალბათ ასეთ შემთხვევაში შეიძლება. მე მაგალით, არავითარ შემთხევვასი არ გამოვთქვამ ჩემს მოქალაქეობრივ თუ პოლიტიკურ აზრს გადაცემაში.”

გაზეთ ”კვირის პალიტრის” ჟურნალსიტი, ნინო ბურჭულაძე: ”ჩვენ ჟურნალისტები, ხშირ შემთხვევაში ვცდილობთ დავიცვათ ეთიკის ნორმები, ყოველშემთხვევაში სურვილი გვაქვს, მაგრამ რამდენად გამოგვდის ეგ სხვა თემაა. 18 წელია კრიმინალის თემაზე ვმუშოაბ, მართალია ხშირ შემთვევაში ძალადობის შემცველი კადრები დაუფარავად ჩანს ეკრანზე, მაგრამ სხვანაირად როგორ უნდა გაკეთდეს სიუჟეტი?! თან გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ეს ყველაფერი ისე უნდა გაკეთდეს, რომ კომერციულად გაყიდვადი იყოს, მედიას არა აქვს ფუფუნება, რომ სახელმწიფომ ან სხვა ვინმემ დააფინანსოს. ძალიან ცნობილია, რომ  სექსი, სისხლი და ფული არის ჰოლივუდის ლოზუნგი და ამავდროულად ყველაზე მომგებიანი კომერციული თემები. თუ კი ჩვენ ყველანაირ სტანდარტს დავიცავთ მაშინ ძალიან უღიმღამო სიუჟეტი გამოგვივა. მინდა გითხრათ, რომ არამარტო ძალადობისა და მკვლელობის ფაქტების დაუფარავად ჩვენება ხდება მედიით, არამედ ხშირ  შემტვევაში – ნარკოტიკის პოპულარიზაციაც, ძალიან ხშირად შუქდება თუ რისგან შედგება ნარკოტიკი, როგორ მზადდება და ა.შ.”

ჟურნალისტი ირაკლი მამალაძე: ”როგორც იცით სხვადასხვა დროს  ვმუშაობდი  გაზეთებში ”ალია”, ”ქრონიკა”,  ”პრაიმ თაიმი”, ვთანამშრომლობდი საზოგადოებრივ მაუწყებელთან და ბოლოს ვმუშაობდი მეცხრე არხზე, ასე რომ მრავალფეროვანი გამოცდილება მაქვს. არის შემთვევები, როდესაც ჟურნალისტური სტანდარტები არ არის დაცული, ჩემთვის ამ კუთხით აბსოლიტურად მიუღებელია რამდენიმე გამოცემა და სატელევიზიო გადაცემა, შემიძლია ერთ სივრცეში განვიხილო ”ასავალ-დასავალი” და იგივე ”ნანუკა ჟორჟოლიანის შოუ”, რომელმაც ერთერთ გადაცემაში შეურაცყოფა მიაყენა რელიგიურ უმცირესობას. გადაცემები არ ითვალისწინებენ სტანდარტებს, როდესაც სიუჟეტი არის ბავშვებხზე ან ძალადობის თემებზე. ჟურნალსიტური ეთიკის სტანდარტებზე საუბარი საქართველოში დიდი ხანია დაიწყო, მაგრამ ჟურნასლიტებმა თავიანთი სიუჟეტები სკანდალური, რომ გახადონ არ ერიდებიან ამ ნორმების დარღვევას. ვფიქრობ, ჟურნალსიტებს ჟურნალისტური ეთიკა უნდა გამოყვეს სასწავლებლიდან. ჩემთვის სრულიად წარმოუდგენელია, როდესაც ჟურნალსიტი აკეთებს სიუჟეტს ან წერს პუბლიკაციას ბავშვზე ძალადობის ფაქტზე, თან აქვეყნებს მის ფოტოს და ახდენს ბავშვის სრულ იდენტიფიკაციას, ვერ წარმომიდგენია ასეთ დროს როგორ უნდა იყოს ჟურნასლიტი ადამიანის მხარეს, გარკვეულწილად ჟურნასლიტები ასეთ დროს სიამოვნებასაც კი იღებენ და ხშირ შემთვევაში ჟურნალსიტების დამსახურებაა, როდესაც ისედაც დაზარალებულ ადამიანებს მიადგათ სულიერი ტრამვა. ვფიქრობ, ჟურნასლიტიკა ახლოს უნდა იყოს ადამიანებთან, რადგან პირველ რიგში ადამიანები არიან მკითხველები და მაყურებლები. ერთი სიტყვით, ჟურნალსიტები ნელნელა სწავლობენ ეთიკის ნორმებს, მაგრამ ერთადერტი მიზეზი, რატომაც არ იცავენ არის ის, რომ მათ უნდათ საკუთარი ნაშრომები იყოს სენსაციური და პოპულარული.”

ჟურნალისტი ლელა წიკლაური: “ვფიქრობ, რომ ქართველი ჟურნალსიტები მეტნაკლებად იცავენ ჟურნასლიტურ ეთიკას. ბოლო დროს განვითარებულმა მოვლენებმა დაადასტურა ის, რომ ქართველ  ჟურნასლიტებს არაფერი გამოეპარება. ძალიან ხშირად სიუჟეტებშში არის ცილისმწამებლური ფაქტები, ამიტომ ვფიქრობ, უნდა იყოს ორგანიზაცია, რომელიც დაიცავს ჟურნალისტებსა და ასევე იმ ადამიანებს, რომელთა უფლებები შეილახა, თქვენ ალბათ მეტყვით, რომ ამისათვის არსებობს სასამართლო, მაგრამ მუხლი, რომელიც შეეხებოდა ცილისწამებას ამოღებულია ამიტომ ვდგებით დილების წინაშე. მე იმედის ყოფილი ჟურნალისტი ვარ და მეც მქონდა მსგავსი შემთვევა, როდესაც სურვილი გამოვთქვი ერთერთი ძალოვანი სტრუქტურის პრესსამსახურის თანამდებობის დაკავების, მივიღე კონკურსში მონაწილეობა, მაშინ ატყდა საუბრები იმის შესახებ, რომ თურმე მე ”იმიტირებული ქრონიკის” სულისჩამდგმელი და პროდიუსერი ვყოფილვარ. ვიღაცა ნაცების ჟურნალისტია, ვიღაცა ქოცების, ამ ბოლო დროს ძალიან გახშირდა ჟურნასლიტებზე ზეწოლაა ამ თვალსაზრისით. მე ვამზადებ სარჩელს ამასთან დაკავშირებით და რამდნეიმე ჟურნალსიტს აუცილებლად მოუწევს პასუხისგება.  არსებობს ”ჟურნალსიტური ეთიკის ქარტია”, მაგრამ ის არ არის აქტიურად ჩაბმული პოლიტიკურ პროცესებში. ჩვენ პატარა ქვეყანა ვართ, თან პოლიტიზირებული, ამიტომაც აქ ირღვევა, როგორც ჟურნალსიტის, ასევე საზოგადოების ინტერესები.  ვთვლი, რომ უნდა გააქტიურდეს რამდნეიმე დემოკრატიული ინსტიტუტი ,,რომელიც დაგვიცავს ჩვენ, ჟურნასლიტებს და ჩვენგან დაიცავს საზოგადოებას.“

ჟურნალისტი ცოტნე გეგეჭკორი: ”ჟურნასლიტური ეთიკის ნორმების დაცვის საკითხში გვიჭირს, თან ძალიან სერიოზულად. ალბათ განათლების პრობლემაა, როდესაც ხშირად ჟურნასლიტები ეთიკის ნორმებს ყურადღებას არ აქცევენ. ხშირად გადაღებებზე ვაკვირდები ჩემს კოლეგებს, მათ ეთიკის ნორმების დაცვის სერიოზული პრობლემა აქვთ.  რაც შეეხება, ბოლოდროს მომრავლებულ ძალადობის, მკვლელობისა და თვითმკვლელობის ფაქტებს, ვფიქრობ, ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, ირღვევა მაყურებლის უფლება, თუმცა უფრო მეტად ირღვევა იმ ადამიანების უფლება, რომელთა სახელები და სახეები დაუფარავად ჩნდება რეპორტაჟებში. ეს არის ის ელემენტარული საკითხი, რასაც ჟურნალსიტებს ასწავლიან სასწავლებელში, რომ არ შეიძლება მსგავსი ფაქტების ასე დაუფარავად გაშუქება. მედიის წარმომადგენლები უშვებენ ძალიან დიდ შეცდომებს, თუ უფრო მეტად დაკვირვებულები გახდებიან, შეიძენენ გარკვეულ უნარჩვევებს, მიხვდებიან, რომ უფრო უკეთესადაც შეიძლება მუშაობა ისე, რომ მოამზადო მასალა და ამავდროულად არ დაარღვიო ადამიანების უფლებები. რაც შეეხება, იმ საკითხს, ეთიკურია თუ არა, როდესაც ჟურნასლიტი საკუთარ მოსაზრებებს თავს ახვევს საზოგადოებას, ვფიქრო,რომ  თუ ჟურნასლიტი მუშაობს ამა თუ იმ მასალაზე, რომელშიც მისი ინტერესი დევს, ის აუცილებლად უნდა მოერიდოს ამ თემას. აქვე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თუკი რაღაც საკითი მაწუხებს მეჟურნალსიტს, მაგალითად, ვცხოვრობ კორპუსში, სადაც ჩემს გარდა ცხვორობს 75 ოჯახი და არის გარკვეული პრობლება, მე თუ ამ თემას წამოვწევ, მე არ დავარღვევ ეთიკურ ნორმებს და ჟურნასლიტურ პრინციპს, მართალია მე ჩემი პრობლემაც მოვაქციე ამ თემაში, მაგრამ ჩემს გარდა ეს პრობლემა კიდევ 75 ოჯახს ეხება.”

ჟურნალისტი ბესო ჩუბინიძე: „თუ ათბალიანი სისტემით ვაფასებთ, რამდენად იცავენ ქართველი ჟურნასლიტები ეთიკის ნორმებს, მე მათ 5 ქულას დავუწერ. ძალადობის ფაქტების დეტალურად და  დაუფარავად გაშუქება არღვევს მაყურებლის უფლებებს. მაგრამ მედია არის მოვლენების მიმდინარე გამტარი, ამ შემთხვევაში ხორციელდება შეუგნებელი დარღვევა, შეგნებულად დაშვებულ შეცდომებს, ვფიქრობ, ადგილი არა აქვს. რაც შეეხება შეკითხვას, რამდენად მისიაღებია, როდეაც ჟურნასლიტი საზოგადოებას თავს ახვევს საკუთარ აზრს, როცა საქმე ეხება რაიმე პოზიტიურ საკითხს, მაგალითად სახელოვნებო სფეროს, ამ შემთხვევაში, მიმაჩნია, რომ მისაღებია. აი, როცა საკითხი პოლიტიკას ეხება, ვფიქრობ, მიუღებელია ჟურნასლიტმა საკუთარი აზრი მოახვიოს თავს საზოგადოებას, რადგანაც პოლიტიკა არის გლობალური, ხელოვნება კი არა.”

”The Tbilisi Times” დაუკავშირდა აგრეთვე ტელეკომპანია ”რუსთავი 2 ის” ჟურნალსიტებს – გიორგი გაბუნიას და ეკა გაგუას თუმცა, მათ კომენტარის გაკეთებისგან თავი შეიკავეს. ეკა გაგუას თქმით, ტელეკომანიის ხელმძღვანელები ჟურნასლიტებს კომენტარის მიცემისგან თავის შეკავებას სთხოვენ. გარდა ამისა, ჩვენ დავუკავშირდით სახალხო დამცველის აპარატს, თუმცა მათ “The Tbilisi Times” კითხვებზე პასუხის გაცემისგან თავი შეიკავეს.

 28.11.14

ნინა პირტახია