ქართული გალობის შესახებ

საეკლესიო მუსიკის ღრმა მცოდნე სლომენსკი, რომელმაც ათონსა და ვენაში უამრავ ფოტოგრაფიულ სურათზე აღბეჭდა IX-XIII საუკუნის დამასკელისეულზე ადრინდელი სისტემით ჩაწერილი ნოტები, თვლის, რომ „გრაფიკული სხვაობა ბერძნულსა და რუსულ სამგალობლო ნოტებს შორის, თითოეულში განსხვავებულ ნიშანთა სიმრავლე, ასუსტებს კავშირს ბერძნულსა და რუსულ გალობას შორის.

ამ ორი ხალხის თავდაპირველი საერთო ხელოვნება შემდგომში დამოუკიდებლად განვითარდა. “ საერთო საწყისზე მხოლოდ მას შემდეგ შეიძლება საუბარი, რაც შესწავლილ იქნება ძველი ქართული საეკლესიო გალობა, ჩვენამდე მოღწეული VIII-XI საუკუნეების ქართული ნოტების მიხედვით.

ჩვენ ვფიქრობთ, რომ სამხმიანი მელოდიური გალობა სლავებს ქალდეველთაგან-ქართველებისაგან აქვთ ნასესხები. თავდაპირველად, როგორც ჩანს, ბულგარელებმა გადაიღეს, შემდეგ კი მათგან რუსებს გადაეცა. თუმცა, იმაშიც არაფერია გასაკვირი, რომ რუსებსაც, ბულგარელთა მსგავსად, უშუალოდ ქართველებისგან გადაეღოთ.

ჯერ კიდევ ადრექრისტიანულ ეპოქაში, როგორც უცხოელი მწერლები გვამცნობენ, ჩვენი წინაპრები ფერხულში ჩაბმულნი უმღერდნენ სადიდებელ სიმღერებს თავიანთ ღვთაებებს. ქრისტიანობის მიღების შემდეგ ქართულმა ეკლესიამ აითვისა, გამოიყენა მშობლიურ წარმართულ მელოდიათა მთელი მრავალფეროვნება.

ყველასათვის ცნობილია, თუ რა თავისუფლება სუფევდა თავდაპირველად ეკლესიაში საღვთისმსახურო გალობასთან დაკავშირებით. ტერტულიანეს ცნობით, ეკლესიის ყოველ წევრს შეეძლო ტაძრის შუაგულში გასულიყო და ედიდებინა ღმერთი ისე, როგორც მოესურვებოდა. ჩვენს წინაპრებს ბერძნებისგან ქრისტიანობასთან ერთად მათი უნისონური გალობა არ გადმოუღიათ, განსხვავებით სომხებისაგან, რომელთაც ეროვნული მუსიკა არ გააჩნდათ. ქართველები სახოტბო ჰიმნების შესრულებისას იმ მუსიკალური მონაცემებითა და გემოვნებით  სარგებლობდნენ, რომლებიც ჯერ კიდევ  წარმართობისას გამოიმუშავეს. ამგვარად, ქართული საეკლესიო გალობა ქართულ წარმართულ ხალხურ მოტივებზეა აღმოცენებული. შორიდან რომ მოვუსმინოთ ძველ ქართულ საგუნდო სიმღერას, ხშირად ვერც გავარჩევთ საეკლესიო გალობაა თუ ხალხური სიმღერა, იმდენად ჰგავს საეკლესიო მოტივები ხალხურს. აქედან ნათლად ჩანს, რატომ გამოდიოდნენ  საქართველოს ხალხური სიმღერის საუკეთესო შემსრულებლები საეკლესიო წრეებიდან.

რუსეთში გავრცელებული მცდარი შეხედულებების გავლენით, იმის თაობაზე, რომ სლავური საეკლესიო გალობა ბიზანტიური წარმოშობისაა. ასევე ჩვენი ისტორიკოს-არქეოლოგი პლ. იოსელიანიც უსაფუძვლოდ ვარაუდობდა, რომ ჩვენი წინაპრები საეკლესიო გალობას ბერძნებს დაესესხნენ. ჩვენი გალობის ხალხურთან შედარებისას, რომელიც უძველესი დროიდან იღებს სათავეს, საუკუნეთა სიმღერიდან, ვიდრე ბაბილონის სოლისებრი დამწერლობა და ეგვიპტური იეროგლიფებია, ვრწმუნდებით, რომ დღევანდელი ჩვენი საეკლესიო გალობა არის ჩვენი წარმართი წინაპრების გაქრისტიანებული სიმღერა-გალობა, ჩვენი ქრისტიანობამდელი, უძველესი ეროვნული სიმღერის პირმშო. ქართული საეკლესიო მელოდიები თვითმყოფადია და ხალხური პოეზიის ნიადაგზეა აღმოცენებული. აქედან გამომდინარე, ქართული საეკლესიო გალობის პოეტური ელემენტები მშობლიური ქართული პოეზიის ელემენტებია.

მართლაც საოცარია, ჩვენ შემოგვრჩა მზის ჰიმნი, რომელსაც ჩვენი წინაპარი ქალდები ქრისტეს შობამდე რამდენიმე საუკუნით ადრე მღეროდნენ, როცა ჯერ კიდევ მესოპოტამიაში ედემის მდინარეების (ტიგროსისა და ევფრატის) პირას ცხოვრობდნენ, მას ვმღერით ჩვენც, მათი შთამომავლები. შუამდინარეთის და ქალდეას ახლანდელი მცხოვრებლებისთვის კი უცნობია როგორ მოხდა, რომ ეს ჰიმნი შენარჩუნებულია იქ, სადაც არ აღმოცენებულა, და დაიკარგა იქ, სადაც თავდაპირველად ჩაისახა? როგორც ჩანს, ამ ჰიმნმა ჩრდილოეთით სწორედ იმ მუსიკალურ ხალხთან ერთად გადაინაცვლა, რომელმაც იგი შექმნა და პირველად შეასრულა.

ამ უშესანიშნავესი, მსოფლიოში უძველესი მზის ჰიმნის შესახებ ბატონი კორესჩენკო ამბობს „დამატყვევებლად ნატიფი, თბილი და წრფელია, ის  ჭეშმარიტად მარგალიტია ქართული ხალხური მუსიკალური პოეზიისა.“

ქართული ეროვნული სიმღერის შესახებ მუსიკათმცოდნე კორესჩენკო ამბობს: „ქართული ხალხური სიმღერის სტილი, მისი მელოდიის დიატონური წყობა მკაფიოდ მკაცრი, გამოკვეთილი ხასიათისაა. პლასტიკურ სილამაზე, საეკლესიო კილო, ქრომატიზმის არსებობა სრულიად შეესაბამება ქართულ საეკლესიო გარემოს მკაცრ სტილს… ქართული ხალხური სიმღერები უკლებლივ უძველეს საეკლესიო კილოებზეა აგებული, ამ კილოებისთვის დამახასიათებელი კადენციებითა და მოდულაციებით, რომლებიც დახვეწილად გამოიყენება და თავისებურად ძალზე ორიგინალურად ჟღერს.“

აღმოსავლურ მუსიკაზე თავის დაკვირვებებში ავტორი დაწვრილებით მოგვითხრობს ქართული ხალხური სიმღერების სიმრავლეზე, მათ სილამაზეზე, პოეტურ აღმაფრენაზე და საკმაოდ შეუვალობით ამტკიცებს, რომ ქართულ მუსიკას გავლენა სომხურ სიმღერაზეც აქვს. ბოლოს კი, ქართული და უკრაინული სიმღერების მსგავსებას, საერთო მუსიკალურ ფაქტურას გვისურათებს.

ქართულ და უკრაინულ სიმღერებში, კორესჩენკოს მიერ დასახელებული ერთნაირი მოტივების გარდა, მოვიყვანთ კიდევ ერთ ნიმუშს – უკრაინულ საფერხულო სიმღერას:  „гопъ мои гречаники… ” რომელიც ნასესხებია მარად ახალგაზრდა საფერხულო სიმღერისგან ”ცანგალა და გოგონა.”

უდავოა, რომ უკრაინელები თავიანთ მშვენიერ მელოდიებს ქართული ხალხური მუსიკის მაღალმხატვრულ საგანძურს დაესესხნენ. ’’სხვადასხვა ხალხისგან იძენდა სიმღერებს ძველი რუსეთი, – ამბობს პროფესორი მაქსიმოვიჩი, – და შესაძლოა, მრავალი ჰანგი ამ სიმღერების გამოძახილს ჰპოვებდა რუსულ სიმღერაში. ’’ საქართველოს დარად უკრაინაც სიმღერის ქვეყანაა. ორივე ქვეყნის ხალხს საგანგებო სიმღერები აქვს მისადაგებული წელიწადის ყოველ დროსთან, სოფლის ყოფასა თუ ოჯახურ ცხოვრებასთან. ქართული სიმღერების მინორულ კილოს ეხმიანება უკრაინული სიმღერების უმთავრესი თვისება – სევდა. კორეშჩენკო ქართული ეროვნული მუსიკის სრული მრავალფეროვნების შესწავლისას დარწმუნდა, რომ ქართული საეკლესიო გალობა უძველეს ხალხურ კილოებზეა აგებული და არა – პირიქით.

მასალა ეკუთვნის

იღუმენ მამა გაბრიელს